از خاطرات و تجربیات دیگران

گؤرنوکلی عالیم آخـــمات آخوندوف گورگنلی نینگ دورموش یولونا سئین

تورکمنلرینگ گورنوکلی عالیمی گورنوكلى توركمن ادبياتچئسى آخمات-آخوندوف- گورگنلى 1909- نجى يئلئنگ 23- نجى مارتئندا گورگن يايلاسى نئنگ كوْميش دپه شأهـرينده يوقارى بيليملى ديـن وكيلى نينگ ماشغالاسئندا دۆنيا اينيأر. دأده سى ارجب آخون اؤز دؤورى نينگ سوادلى آدامسى بولوپدير. آخمادئنگ آخوندوف” فاميلياسى هم دأده سى نينگ آخون بولماغى بيلن باغلانشيقـليدير. گورگنلى بولسا آخمادئنگ ادبى لاقامئدئر. بو لاقامى اول، اؤزونينگ اؤنوپ-اؤسن يرلرى نينگ آدلاندئرئشى بويونچا ادينيپدير.


 آخمادئنگ چاغالئغى و يتگينجكليگـى كۆميش دپه، اسنغولى، بالقان هم شاقادام تؤوه ركلرينده گچيپدير. اول باشلانغئچ سوادى دأده سى ارجب آخونداندان آليار. سونگ تورك و پارس يـدى يئللئق مكتبى تماملايار. 1926- نجى يئلدا دوغانى عبدالرحمان بيلن كۆميش دپه دن آشغابادا گليپ، بو يردأكى ايشچى ياشلار مكتبينده اوقووا باشلايار. اوندا 4 يئل اوقاپ، اورتا بيليم آلانسونگ، توركمنيستان حالق ماغاريف كاميسارلئغىنئنگ يؤريته ايبرمگـى بيلن 1930- نجى يئلدا لنينگرادينگ تاريخ- فيلاسوفيا و ادبيات اينيستيتوتينا اوقووا گيريأر. 1932- نجى يئلدا اينيستيتوتينگ سونگقى كورسيندا اوقاپ يؤركأ ساویت سایوزی نينگ عئلئملار آكادمياسىنينگ «گوْندوغاری اؤوره نيش» اينيستيتوتىنينگ علمى ايشگأرى بولوپ ايشه يرلشيأر. 1933- نجى يئلدا لنينگرادينگ- سونگ آدى اۆيتگه ديلن دؤولت تاريخ لينگيويستيك (ديل شناسليق) اينيستيتوتىنينگ ادبيات بؤلوْمينى تاماملاپ آشغابادا دولانيپ گليأر.

   1940-1933 نجى يئللاردا توركمن دؤولت علمى- درنگوو ديل و ادبيات اينيستيتوتىنينگ ادبيات بؤلۆمينده ايلكى كيچى، سونگ اولى علمى ايشگأر بولوپ ايشله يأر. شونونگ بيلن بير حاطاردا آشغابات دؤولت پداگوكيك اينيستيتوتيندا موغالليمچئلئق اديار. 1940- نجى يئلدا يـنه- ده لنينگرادا اوقـووا گيديار. بو يرده اوزالقى س س س ر علئملار آكادمياسى نينگ گوْندوغارى اؤوره نيش انيستيتوتى نينگ لنينگراد بؤلومى نينگ آسپرانتوراسيندا اوقاپ اوغرايار.

   ايكينجى جاهان اورشونگ باشلانماغى بيلن، اونگا آسپرانتورانى دولى تاماملاماق ميسسر ادمأندير. آخمات گورگنلى آسپرانتورادا بيله اوقايان يولداشلارى بيلن بيرليكده توموس روغصادينا آشغابادا قايئتماق حاقينداقى شهادت نامالارينى ايزينا غايتاريپ، اؤزلرينى قيزيل قشونينگ حاطارينا آلينماقلارينا راضى بوليارلار. شئـيله ليك بيلن آخمات گورگنلى يولداشلارى بيلن بيرليكده الينه ياراغ آليپ لنينگرادينگ قوروغينا قوشوليار و 1943- نجى يئلينگ تومسوندا سؤوش ميدانيندا قاهريمانلارچا قوربان بوليار.

   آ. گورگنلى اؤزوْنينگ قيسغا عـؤمرۆنده چپر دؤرديجيليكده، ادبيات عيلميندا پداگوكيكادا بير نأچه ايشلر بيتيردى. اول بو اوغورداقى دؤره ديجيليك عألمينه قوشغى يازماق بيلن قادام قوييار. آ. گورگنلى 19- نجى عاصرينگ آياغئندا، 20- نجى عاصرينگ باشيندا اؤزوْنينگ دؤره جيليگـى بيلن ايز قويماغى باشاران الله قـولى شاهيرينگ آغتيغيدير. الله قـلى شاهيرينگ قوشغولارى ياش آخمادينگ قالبينده شيغريت عألمينه بولان ايلكينجى اوچغونلارى اوريار.

   آ. گورگنلىنينگ ايلكينجى قوشغوسى مطبوغاتدا «توركمنيستان جمهورييتىنينگ ايكى يئلليق بايرامينا» آدى بيلن 1927- نجى يئلدا «دايحان» قازتيندا چاپ اديليأر. اول ايشچى ياشلار مكتبينده اوقييان دؤورينده دوْرلى تئمادان آونيقـلى، ايريلي اونلارچا قوشغولارى يازيپدير. اونونگ دؤره جيليگـىنينگ اوغروغئپ باشلاماغينا ايشچى ياشلار مكتبينده دؤره ديلن ” ادبيات اوْيشمگـى” اولى رول اويناپدئر. شول دؤورده آخمات دينگه آخوندوف فاميلياسى بيلن دأل- ده، ايسم، صاياتلى (صيادى) فاميلياسى بيلن هم مطبوغاتدا چئقيش اديپدير. آصليندا صيادى آخمادئنگ ايراندا پارسلاشديريلان صاياتلى فاميلياسىنينگ گؤرنوْشيدير.(صایاتلی غاراینجیک تیره سی نینگ بیر شاحاسی)

   آ. گورگنلى 20- نجى يئللارئنگ آخيرلاريندان باشلاپ، يورتده بولوپ گچيأن هر بير واقعا شيغير سطرلرىنينگ اوْستى بيلن سسلنيپدير. 1930- نجى يئلدا «توركمنيستان» قازتينده چاپ اديلن «يازيجيلار بيریگاداسينا»(توپارينا) آدلى قوشغوسيندا، اول روس يازيجيلارىنينگ بيرينجى دؤره ديجيليك بيریگاداسىنينگ توركمنيستانا گلمگينى آغزاپ گچيأر.

   چاغالئقدا، ياشليقدا گزن يرلرينگ، اونونگ طبيغاتى، گؤرنوْشى، انسانئنگ حاقيداسيندا سوْيجى يادلاما بولوپ موْديمى ياشايار. شول يادلاما، اوُنگا روحى گويچ بريأر، الهام آتئنى قاناتلانديريار. شه يله دورموش حاقيقاتىنينگ شيغير سطرلرينه سينگديريلمگـى هم اونونگ آوتوريندا بولوشى يالى، هر بير اوقيجىنينگ قالبيندا- دا ياقيملى دويغى دؤره ديأر. شول دويغى بولسا اؤز ايلينگه- گوْنونگه بولان سؤيگوْنى كؤپره ديأر. شو جأهتدن آ. گورگنلى 30- نجى يئللاردا يازان «چاروالار»، «بالقانا» – 33- نجى يئلدا-  «داغلار»- 39-نجى يئلدا- يالى بيرنأچه قوشغوسى اولى اهميته ايه دير. اول قوشغولاردا شاهئيرئنگ واطانچيليق جوشغونى كؤپلنچ سؤيگـى- قاهرئمانى أهنگده آيدينگ بيانينى تاپيار:

 

                روْستم- افراسياب دآواسين گؤرن،

                اسكندر، جمشيده قول بولوپ گزن،

                چنگيز دؤكن قانيندا قولاچلاپ يوْزن،

                تيمورينگ ظولميندا انگرشن داغلار.

                بير ياندان حيوه حانى، بير ياندان ايران،

                انچمه عاصيرلار اتديلر ويران،

                اوبانگ «حاتاپ قالا» بير يرده قونمان،

                گؤچى آرقاسيندا، بيرلشن داغلار.

 

آ. گورگنلى 2- نجى جهان سؤوشينه قاتناشان توركمنلره دگيشلى انچمه قوشغى يازيار، شولاردان «قـفقاز» قوشغوسيندا شه يله سطرلر بار:

                توركمن آتا چئقدى، گؤردوْنگ اى قفـقاز،

                قيليجين سئيريپ، آلان كؤنگلى ميدام ياز،

                كاسپى دنگزيم آشيپ ايله يپ پرواز،

               قيليجى پارلار، آتى سگره يأر.

 

آ. گورگنلى دينگه بير توركمن ديلينده دال، ايسم روس، پارس و تورك ديللرينده هم شيغير دوْزمكده  گوْيجوْنى سيناپدير. اونونگ روس ديلينده يازان” گورگن” آدلى قوشغوسيندا اؤز اؤنوْپ-اؤسن يوردى، چاغالئغىنينگ گچن يرلرى گورگن حاقيندا يازان قوشغوسينى اوقيپ، انسانينگ واطانچيليق دويغوسينينگ، اونونگ قالبيندا ميداما كؤرأپ دوريانليغينا توْيس يوْركدن ائنانيارسينگ. يـنه- ده پارس ديلينده يازان “كى خواهد شد؟” (حاچان بولار) آدلى شيغرينى اوقيپ، ايرانلىلارينگ حاچان اركانا گزجكديكلرى بارادا فكر يؤره نديگينى آنگئپ، اونونگ آغئسينى آغلان اوغلونينگ اويلارينا دويغوداشلئق بيلديريأرسينگ.

 آ. گورگنلىنينگ ادبياتى اؤرنيش عيلمينداقى بيتيرن حيذماتلارى هم چأكسيز اولى دير. اونونگ توركمن كلاسيك شاهئيرلارى خصوصان- دا آزادى، ماغتيمغولى، غايبى، شاه بنده، ملانپس، سيدى، ذليلى، كمينه و اولارينگ دؤره ديجيليگـى دوغروسينداقى ماقالالارى بيزينگ ادبياتى اؤوره نيش علميميزا مهم قوشانت بولدى. بولاردان باشغا- دا قورقوت آتانينگ كتابى، گوْندوغار ادبياتىنينگ أگيرتلرى نووايى، فضولىنينگ دؤره ديجيليگـى باراداقى ادبى ماقالالارى آ. گورگنلىنينگ ادبيات عألمىنينگ سئرلارئنى اؤگده بيليأن عاليم حؤكموْنده تانيتدى. اول يوقاردا آغـزالان توركمن كلاسيك شاهئيرلارىنينگ اثرلرينى ايلكينجيلرينگ بيرى بولوپ چاپا تاييارلاماقدا هم اولى حئذمات بيتيردى. موندان باشغا- دا آ. گورگنلىنينگ 30- نجى يئللارينگ اورتالاريندا ماغتيمغولى و اونونگ دؤره ديجيليگـى حاقيندا اولى مؤچبرلى علمى مونوگررافيك كتاپ يازانليغى حاقيندا هم ماغلومات بار. اما بو توتوملى ايش هنيز بو گوْنه چنلى گينگ اوقيجيلار كؤپچوْليگينه يتيريلمأن گليأر.

 آ. گورگنلى، مأتى كؤسأيف بيلن “توركمن كلاسيك ادبياتىنينگ سؤزلوْگينى” هم تاييارلاپدير. گؤوروْم تايدان اولى بولماديق شول ايشه 1942- نجى يئلداقى يازان سئينيندا فيلولوگيا عليملارينگ شول واقـتـقى كانديداتى باىمحمد قارريف شه يله باها بريپدير:”علمى ايشگأرلر آ. گورگنلى و مأتى كؤسأيووينگ دوْزن سؤزليگـى اؤرأن قيزيقلى و آلقيشلانمالى ايشدير. بو سؤزلوْك توركمن كلاسيكى ادبياتيندا دوش گليأن دوْشنوْكسيز يا آز دوْشنوْكلى سؤزلرينگ كؤپوسينى اؤز ايچينه آليار. اونونگ داشيندان- دا سؤزلوْكده يرلشديريلن سؤزلره كلاسيك شاهيرلارئميزئنگ دوْرلى اثرلريندن كانكرت هم گؤزل ميثاللار گتيريليپدير. بو بولسا سؤزلوْگينگ ينه بير پارخلىلئغيدير”.

 آ. گورگنلىنينگ توركمن حالق دؤره ديجيليگينى، حالقينگ گچميشينه، شو گونوْنه دگيشلى اتنوگرافيك ماغلوماتلارى توپلاماقداقى بيتيرن حيذماتلارى هم آيراتين بلله مأگه ميناسيپدير. اول فولكلورا و اتنوگرافيك ماغلوماتلارا دگيشلى گوْرروْنگلرى قاوى بيليأن آداملارينگ ديليندن گوْنه بيـيرين يازيپ آلماقليغا اولى أهميت بريپدير. شول ماقصات بيلن توركمنيستانينگ كوُپ يرلرينى دؤره ديجيليك ايشى بيلن آيلانيپ چئقيپدير. توركمنيستان عيليملار آكادمياسىنينگ قوليازمالار فوندينده آخمات آخوندوف گورگنلىنينگ توپلان فولكلور اثرلرىنينگ دوْرلى ژانرلارينا دگيشلى اؤز الى بيلن يازان ماتريال لارىنينگ بيرنأچه سى ساقلانيار. توركمن فولكلورى و اونونگ حيل لرى حاقيندا روحى عليف بيلن بيله ليكده يازان ماقالاسى- 1935- نجى يئل- آ. گورگنلىنينگ دينگه بير حالق دؤره ديجيليگينى توپلايجى آدام بولانليغينا دأل، ايسم فولكلور ژانرلارىنينگ تالانتلى تئوريتيكى بولانليغا هم گوأ گچيأر.

   قيسغاچا گؤروْپ گچيشيميز يالى، آ. گورگنلى گؤرنوْكلى ادبياتچى، شاهئير، پروزاچى، فولكلورچى، ترجيمه چى، پداگوك- متوديست. اما شو چاقا چنلى بو كؤپ غئرانگلى ذهينينگ ادبى ميراثينى اؤوره نمكده، اونونگ غئيسغا عؤمروْنده يأديگار قويان اثرلرينى توپلاپ نشر ادمكده ثبوتلى بير ايش اديلمأن گليأر.

   عاليم آ. گورگنلى دن اوقتاى و آلتاى آدلى پـرزنتلر يأديگار قاليپدير. 1936- نجى ييلدا دوغلان اوقتاى دان 4 اوغول بيلن اوْچ قيز اؤنوْپ-اؤسيار. اوغوللارينگ بيريسى آ. گورگنلىنينگ آدينى گؤتريأر. 1938- ده دوغلان آلتاى بولسا اؤرأن اير يانگـى 15 ياشينگ ايچينده – 1953- نجى يئلدا- آرادان چئقيار. آ. گورگنلى نينگ پرزنتلرى حأضير نفت داغ و آشغابات شأهرلرينده ياشايارلار.

   يادلاماميزينگ سونگوندا شاهئيرينگ 1943- نجى ييلدا يازان ” بولسون” آدلى قوشغيسيندان بير ايكى كوْپلت گتيرمگـى ماخول گؤردوْك:

                توركمن اوغلى آرلاپ گيرسنگ ميدانا،

                يان يولداشينگ كسگير قليچ، آت بولسون.

                گؤروغلى دك قدرت گؤركز دوشمانا،

                أهلى ايلينگ بوْتين حالقينگ شاد بولسون.

                ضاربينگدان قـودوزلار كؤپ ادسين دادى،

                گرك قوچ ييگيدينگ قوواتلى بادى،

                دوْنيأگه يايراسين واطانميزينگ آدى،

                ينگيشلردن تاريخ قاطما- قاط بولسون.

  

   بو يادلاما توركمنيستانينگ بللى شاهئيرى هم يازيجيسي قاسيم نوُرباتووينگ آ. گورگنلىنينگ “گورگن جوْلگه لرينده” آدلى كتابينگ سؤزباشى اوچئين يازان ماقالاسيندان قيسغالديليپ آليندى. اثر 1992- نجي ييلدا آشغاباتدا مغاريف نشرياتى طاراپئندان حالق كؤپچوْليگينه حؤدوْرلندی.

آ.گلی

برچسب ها

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دکمه بازگشت به بالا
بستن