ویلیام آیرونز: ساختار سیاسی،مبارزاتی تورکمنهای یموت

تاکتیک يموتها از تحرك و کوچ، شیوه ای برای حفظ استقلال سیاسی خود در مقابل تلاش مقامات حکومت مرکزی برای زیر نفوذ در آوردن آنان بود. درک نقش کوچ در امور سیاسی یموتها برای فهم توانایی مقاومت آنان در برابر کنترل مؤثر دولتی ضرور است. این واقعیت که کوچ نشینی به خودی خود موقعیت نظامی بسیار مناسبی ایجاد می کند  ترکمنها سوارکاران قابلی بودند و اسبان بسیار خوبی در اختیار داشتند. حمله به مقامات ولایتی دائماً تکرار می شد و سبب آمادگی نظامی عالی آنان می.گردید هنگامی که قشون بزرگی از سوی حکومت مرکزی برای سرکوب آنها فرستاده میشد، حتی قبایل متخاصم متحد میشدند و تعداد زیادی نیروی سوار آماده می کردند. این نیروی سواره نظام معمولاً میتوانست برتری خود را در برابر نیروهای حکومت مرکزی ایران حفظ کند اما حتی اگر نیروی مقابل قوی تر نیز بود يموتها در برابر آن تسلیم نمیشدند آنها بجای تسلیم به منطقه جلگه ای صحرایی عقب نشینی میکردند و خانواده و احشامشان را نیز با خود می بردند. بنابراین قابليت تحرک و کوچ يموتها آخرین حربه دفاعی آنان در برابر کنترل مؤثر حکومت قاجار بر امور سیاسیشان بود.

آخرین باری که یموتهای ایرانی به طور گسترده از تاكتيك کوچ به شمال استفاده کردند در سال ۱۹۲۵ (۱۳۰۴ شمسی) بود، یعنی زمانی که قشون بزرگی از سوی حکومت مرکزی ایران برای سرکوب و خلع سلاح آنان اعزام گردید. این بخشی از يك برنامه عمومی بود که تحت نظر رضاشاه انجام میگرفت و هدف از آن این بود که عشایر ایران برای همیشه تحت کنترل مؤثر دولت در آیند. يموتها در ابتدا شديداً مقاومت کردند، اما وقتی دشمنان خود را نیرومندتر یافتند با خانواده و احشام خود به خاک تورکمنستان روسیه گریختند در یکی از روایات مربوط به این جنگ که در کتاب “سرلشکر حسن ارفع” تحت عنوان “حکومت پنج” پادشاه نقل گردیده به خوبی توضیح داده شده است که چگونه پس از این جنگ قلمرو ترکمنهای ایران «عملا خالی از سکنه شده بود. او همچنین مینویسد: «وقتی از یک تپه مرزی به داخل خاك روسیه نظر انداختم تعداد بسیار زیادی چادر دیدم که احشام بی شماری آنها را احاطه کرده بودند. اینان یموتهایی بودند که از ایران گریخته بودند…» روایت ریش سفیدان مطلع محلی نیز که من با آنان صحبت کردم حاکی از این بود که پس از جنگ ۱۹۲۵ اکثریت قاطع یموتها به خاک روسیه عقب نشینی کردند.

این جنگ نه تنها از نظر نشان دادن فواید سیاسی و نظامى تحرك يموتها که از جنبه پایان گذاشتن بر استقلال سیاسی غیر رسمی یموتها در خاک ایران دارای اهمیت است. حکومت ایران در زمان رضاشاه کار آمدتر از زمان قاجار بود و پس از شکست یموتها سرزمین آنها را همچنان در اشغال خود داشت و تنها در صورتی اجازه بازگشت به آنان میداد که حاکمیت دولت ایران را بپذیرند

تاريخ اخير يموت

به سادگی میتوان تاریخ اخیر یموت را از حيث تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی – که مسؤول روند کنونی دگرگونی اجتماعی اشاره شده در مقدمه این مقاله است به دوره های متمایز تقسیم نمود همانور که قبلا گفتیم، تا پیش از سال ۱۹۲۵ یموتهای دشت گرگان عمدتاً از کنترل مؤثر دولت آزاد بودند. آنان با ایجاد مراوده اقتصادی و گاها اخذ باج از همسایگان یکجا نشین خود از این آزادی سود می بردند، همچنین آزادی از سلطه مؤثر حکومت مرکزی به يموتها اجازه میداد از بار مالیات و سربازگیری که بر دوش همسایگان یکجا نشین آنان قرار داشت طفره روند. ترکمنها این دوره را زمان “ترکمن‌چیلیک” می خوانند وضعیت آنان در این دوره تفاوت چندانی با سایر گروه های عشیره ای ایران نداشت.

در طول دهه ۱۹۲۰ – ۳۰، حکومت ایران دستخوش يك دگرگونی عظیم اقتصادی و سیاسی گردید. بخش مهمی از این دگرگونی مطیع ساختن و خلع سلاح ایلات گوناگونی بود که تا آن زمان از خود مختاری و اغلب استقلال غیر رسمی قابل ملاحظه ای برخوردار بودند. این کاری پردامنه بود که در بیشتر دهۀ مذکور ارتش را سرگرم عملیات علیه این یا آن عشیره نمود. مقهور ساختن یموتها در پاییز ۱۹۲۵، بخشی از این تلاش عمومی برای اعمال کنترل مؤثر بر همۀ ایلات و عشایر ایران بود.

تا چند سال از این حوادث بخش بزرگی از یموتها درخاک روسیه باقی ماندند. بعضی گروه ها سریع تر بازگشتند. تصمیم به بازگشتن یا ماندن را تیره‌های چندصد خانواری با هم میگرفتند، و نه خانوارهای منفرد. بیشتر در زمان انقلاب روسیه حکومت روسی منطقه‌ای که بلافاصله در شمال خط مرزی ایران و روسیه قرار داشت کاملاً سقوط کرده و در زمان مورد بحث دولت انقلابی جدید تنها به تازگی شروع به اعاده آن نموده بود. در نتیجه، دولت جدید شوروی تا چند سال بعد از فرار یموتها از ایران (۱۹۲۵) مداخله بسیار کمی در امور آنان میکرد. لیکن از اوایل دهه ۱۹۳۰، به موازات اصلاحات سوسیالیستی مانند اشتراکی کردن مالکیت و جلوگیری از برخی فعالیتهای مذهبی این وضع سريعاً شروع به تغییر کرد. در این زمان بسیاری از یموتهایی که در ۱۹۲۵ از ایران گریخته بودند به ایران بازگشتند. شوروی ها در ۱۹۳۲ سعی داشتند مانع از خروج ترکمن ها شوند و بازگشت آنان آسان نبود، تیره های همتبار معمولاً شبها از نقاط مشخص مرزی می گذشتند و برای حفاظت از اعضاء و احشام خود از دست نگهبانان شوروی، نیروهای رزمنده ای تشکیل میدادند. گاهی عبور از مرز با زد و خورد همراه بود و اغلب موجب تلفات جانی سنگین و رها کردن تعداد زیادی از احشام می شد. یموتها پس از عبور از مرز مجبور بودند حاکمیت و اقتدار حکومت ایران را که اکنون بسیار مؤثرتر از گذشته بود بپذیرند. از آنجا که دولتهای ایران و شوروی هر دو خواستار جلوگیری از رفت و آمد غیر مجاز در مرزهای خود بودند، یموتها دیگر نمیتوانستند از تحرک به عنوان يك وسيلة سياسی سود جویند.

برای خواندن کامل کتاب و دانلود به عنوان زیر کلیک کنید

آیرونزکوچ نشینی به عنوان راهی برای سازگاری سیاسی