تاریخیتورکمنستانمقالات

آزاتليق راديو سی نینگ دؤره یش تاریخی حاقدا AZATLYK RADIOSYNY TARYHY

چك جمهوريتى نينگ پايتاغـتى پراگ شهريندن گپله شيك بريأن آزات یوروپا/ آزاتليق راديوسى، گونده 27 ديلده گپلشیک تاييارلايار. آمـريكانينگ بيرلشن اشتاتلارى نينگ كنگره سى طاراپيندان ماليه لاشديريليان آزات یوروپا/ آزاتليق راديوسى نينگ توركمن بؤلومى بولسا گونده 6 گزك افیر تولقونلاری آرقالی دینگلیجی لری بیلن آراغاتناشیق قوریار.


“هر بير آدامينگ ایغتيارليقلار آزاتليقلارينا و شول ایغتيارليقلارى اركين آنگلاتماغا حقوقى باردير. بو حقوق اؤز ایغتيارليقلارينگا پأسگلسيز ايه رمك آزاتليغينى هم- ده ايسلأن سريشده لرينگ آرقالى و دؤولت سرحدلرينه قاراشسيز اينفورماتسيا گؤزلمك، آلماق و يايراتماق آزاتليغينى اؤز ايچينه آليار.” (آدام حقوقلارىنينگ أهلىعمومى جارناماسىنينگ 19- نجى ماده سى)

آزات یوروپا / آزاتليق راديوسىنينگ قورلوش تاريخچه سى باراسيندا اونونگ دويبونى توتانلاردان، بيرينجى گزك “گپله يأر آزاتليق راديوسى” ديئن مرحوم مراد تأچمراد– تأچمراد آقا شئيله گوررونگ بريپدی:

” 50- نجى ييللارينگ باشلاريندا ساويق اورشينگ ييتىله شيپ موج آلان دؤورينده، آمريكان ژورناليستلارىنينگ، پوبليستلارىنينگ و مشهور جمعيتچيليك ايشگأرلرىنينگ بير توپارى روس حالقلارينى آزاد اتمكليگينگ آمريكان كميته تينى دؤره تديلر. مونينگ حاطاريندا  Yevgeni Lines، Ishak Don Levin، يازيجى William With هـــاروارد أيــنورسيــــتىنينگ پروفسورى William Elliot، ساويت رژيمى باراســـــينــدا بيرنــأچه اثرلرينگ آوتورى William Chemberlin، بيرلشن اشتاتلارينگ مسكواداقى اوزالقى ايلچيسى آدميرال Allen Kerk داغى باردى. شو آمـريكان كميته تىنينگ مقصدى اميگراتسياداقى اورس قورامالارينى و اورس دأل ملى كميته تلرى، بلشويزمه قارشى گؤرشه بيرلشديرمكدن و جبيسلشديرمكدن عبارتدى. بير ييل چمه سى آلنيپ باريلان گپله شيكلردن سونگ دؤرت سانى اورس سياسى قوراماسى و بأش اورس دأل ملى كميته تلر آراسيندا، بلشويزمه قارشى گؤرش كورديناتسيون (سازلاشدیریجی) مركز دؤره ديلدى. شو مركزينگ اساسى مقصدى SSSR- ينگ تريتورياسيندا(توپراغيندا) ياشايان حالقلارى كمونيستيك ديكتاتورانينگ ظلميندان آزاد اتمك و حالقلارينگ ارك-ايسلكلرينه لاييق دموكراتيك قورلوشيقلارى اورناتماقدان عبارتدى.

“روسيه حالقلارينى آزاد اتمكليگينگ آمـريكان كميته تى بيلن ائسينشيقلى حيذماتداشليق اتجك شو كورديناسيون مركز، قوواتلى بير راديو استانسيا دؤرتمك باراسينداقى آمـريكان پلانينى قوتلادى و حايال اتمزدن اونى عامالا آشيرماقليغا گيريشيلدى. بو 1952- نجى ييلينگ اكتبر آيىنينگ اورتالاردى. اينه شوندان سونگرا آلمانينگ مونهن شهرىنينگ غيراسينداقى اونگكى بير كيججيك آيرودورومينگ(هوا ميدانى) Oberfisenfild ديئن يـرده رداكسيالار دؤره ديليپ، تاييارليق ايشلرينه باشلاندى.

آصيل پلاندا هربير سايوز رسپوبليكاسىنينگ بير رداكسياسينى دؤرتمك گؤز اؤنگونده توتوليپدى. اما كأبير شرطلره گؤرأ همده اميگراتساداقى سياسى قورامالارینگ آراسينداقى آنگلاشمازليق سبأپلى ايلكى باشدا البته اورس رداكسياسى شئيله- ده آذربايجان، ارمنى، گرجى، توركیستان، تاتار- باشغیرت و دميرقازيق قافـقـاز رداكسيالارى دؤره ديلدى. اورسلاردان بئيله كى ملى رداكسيالارينگ اشتاتى 5 آدامدان عبارات بللندى. بو يـرده بللأپ و نيغتاپ گچمكچى بير زاديم، اول- ده بولسا بيزه توركیستان رداكسياسى نینگ يـرينه، اورتا آسيانينگ هر بير رسپوبليكاسىنينگ و قازاغيستانينگ رداكسياسينى دؤرتمكليگينگ تكليب اديلمگیدير. اما ولين بيزينگ سياسى قوراماميز/ توركیستان ملى آزاتليق كميته تى- تورك ايلى/ توركیستان بير بيته ويدير و پارچالانماز ديئن، آصلينده دوغرى سياسى يولدان اوغور آليپ، شول تكليبى رد اتدى و 25 ايشگأرينگ دره گينه 5 آدامدان عبارات بير رداكسيا بيلن اونگوشمالى بولدوق.

بو يـرده اميگراتسياداقى ياغدايى- دا ناظارا آلماق گرك. بيزى اونسوز- دا بئيله كى كأبير توركیستان سياسى قورامالارى، اورسلار بيلن ايشله يأنليكده عايـپلاسارلار، باشغالارى توركیستانى پارچالايانليقدا، حوت ساويت حكومتىنينگ ملى بؤلونشيك ديئن سياساتينى قولدايانليقدا عايپلاجاقديلار. شئيله ليكده توركیستان رداكسياسى بير اؤزبكدن، بير قازاقدان، بير توركمندن، بير قيرقيزدان و بير تأجيكدن عبارات دوزيلدى. آمان برديميراد، آمان آقا توركیستان رداكسياسىنينگ ايلكينجى باش رداكتوريدى. اول بو وظيفه ده كؤپ قالمازدان شول اورس و اورس دأل سياسى قورامالارى طاراپيندان دؤره ديلن “بلشويزمه قارشى گؤرش بويونچا كورديناسيون مركزينگ” ساويتينه، توركیستاندان وكيل اديليپ بلله نيلدى و شول يـره ايشه گيتدى.

تاييارليق ايشلريميز آنگسات بولمادى. بيزينگ هممأميزينگ ديئن يالى ژورناليستليق تجريبأميز يوقدى، اوندا- دا راديو گپله شيكلر اوچين. اونسونگام غازيت- ژورناللار هنيز گليپ قاويشماياردى، دگيشلى كتابلاريميز، قوللانما اثرلريميز، حتى سؤزليكلريميز- ده يوقدى. سونگرادا هيچ بير تاييارليقسيز ميكروفونينگ اؤنگونه گچيپ، گؤرلأبرمك آنگسات دآلدى. هرحالده 1953- نجى ييلينگ 1- نجى مارتيندا راديو استانسياميز ايشه باشلادى. ايلكينجى گزك بيزينگ سـسيميز افيرده يانگلاندى.

اديل شوگونكى يالى ياديمده. ايلكينجى چيقيشيميز حالقيميزه و دينگلأيجيليريميزه يوزلنمه بولدى. شو آزاتليق راديوسىنينگ ايشه باشلانديغى باراسيندا بوشـليق، حابار- ماغلومات بولدى. شول واقت بيز اؤز يوزلنمأميزى:

” قولاق سالينگ قولاق سالينگ! آخرين، ايندى بيزينگ- ده اؤز سـسيميز بار، استالينيستيك پوليسساى ترورى، سيزى واطاندا سئم بولماقليغا مجبور اديأر، اما بيز داشارى يورتدان، قورقوسيز و پأسگلچيليكسيز سؤزلأپ بيليأريس” دييپ باشلاپديق.

بيزينگ ماقصاديميز اؤز دينگلئجيلريميزى ساويت سايوزونده اشيتديريلمه يأن اينفورماتسيالار بيلن اوپجين اديپ بارماقليقدان و شئيله ليكده اولارا ساويت پروپاگانداسىنينگ ييللار بأرى اينانديرجاق بوليان يالانچيليغيندان قوتولماقليغا ياردام اتمكدن عباراتدير دييپ، اؤز وظيپأميزى شول واقت عيان اديپديك.

” سيزينگ قايغينگيز، بيزينگ- ده قايغيميز، سيزينگ پيكرينگيز، بيزينگ- ده پيكريميز و بيزينگ سـسيميزينگ سيزينگ- ده سـسىنيگيزديگينه اينانياريس” دييپ شول ايلكينجى يوزلنمأميزده بيان اديپديك.

بيز اؤز حالقيميزينگ واطاندا سئم بولماقليغا حؤكم اديلن حالقيميزينگ ديلماجى بولوپ چيقيش اتمكليگـى مقصد ادينديك. گپينگ گرديشينه گؤرأ، آزاتليق راديوسىنينگ سـسى افيرده يانگلاناندان 3 گون سونگرا استالينگ بئينىسينه قان اينيپ، عقل- هوشيندان گيدنليگـى، 5 گون سونگرا بولسا اؤلنليگـى حابار بريلدى.

  بيز توركیستان حالقلارىنينگ هربيرىنينگ سـسى هرگون اشیديلر يالى اديپ دوزديك، ياغنى مثلم حابارلار توركمنچه بريلسه، مطبوغات سـسلنمه لرينى قازاقچا، كومنتارى اؤزبكچه، ماقالانى غيرغيزچا و شونگا منگزش بريپ دورديق و هرگون بولارينگ يـرلرى چالشيلياردى. بيرلشن ملتلر قوراماسىنينگ باش آسسامبلياسىنينگ آدام حقوقلارىنينگ أهلىعمومى جارناماسيندا، شئيله- ده حوت ساويت سايوزونگ كانيستيتوتسياسيندا- دا نيغتاليپ گچيليأن ” گراژدان آزاتليقلارىنينگ”، “سياسى، ملى و دينى آزاتليقلارينگ”، “مطبوغات و سؤز آزاتليغىنينگ”، “اينفورماتسيالار آليش-چاليش” هم- ده “اركين قاتناو آزاتليغىنينگ” حالقيميز اوچين اوپجين اديلمگينى طالاپ اديپ گلديك. اما ولى بيز اؤز گپله شيكلريميزده ساويت قوريليشيغى دؤورينده، خصوصانام استالينيگ شخصيت كولتى ديئن دوورينده حالقيميزينگ باشينا گتيريلن حورليق و جبر- جپالار، ادن-اتديليكلى توتها- توتليقلار و جزالايشلار، بيزينگ ملى و مدنى ايشگأرلريميزينگ پاجیغالى تـقديرلارى مسئله سينه آيراتين اونس برديك. چونكى، شول ظلم- حورليقلار باراسيندا، خصوصانام بيزينگ ياش اؤسمرلريميز ماغلومات ادينمليديلر. شونينگ اوچين بيز “توركیستانينگ ساويتلشديريلشى و اونينگ نتيجه لرى”، “توركیستانينگ تاريخى و مدنيتىنينگ قالپلاشديريليشى”، ” استالينيستيك ترورلارينگ قوربانلارى”، ” ملى آزاتليقلار گؤره شى و باسماچيليق حركتى” ديئن يالى ایزی گیدرلی گپله شيكلر بريپ دورديق و SSKP نينگ (ساويت سايوزونگ كمونيستيك پارتياسى) ملى سياساتينا، شئيله- ده ساويت حؤكومتىنينگ قاراردير قانونلارينا اليميزدن گلديگيچه هر طاراپلايين آناليز بريپ بارديق.

دينگه بير راديو استانسيا قارشى دأل، ايسئم اونونگ ايشگأرلرى باراسيندا- دا هجوم و تهمتلره گچيلدى. مونونگ اوچين ساويت پروپاگانداسىنينگ أهلى ماشينى حركته گتيريلدى. مسكواده چيقيان مركزى قازياتلاردان باشلاپ، رسپوبليكان مطبوغاتى، آزاتليق راديوسينى و اونونگ گپله شيكلرينى هم- ده ايشگأرلرينى گؤدك عايپلاپ چيقيش اديپ باشلاديلار. شول تهمتدير هجوملرده ژورناليستيك آرگومنتلردن و جمعيتچيلر-آرا سيپايىچيليقدان نام- نیشان يوقدى. بيزينگ گپله شيكلريميز ايدئولوگيك گؤرشده اجيز ياغدايا دوشن ساويت پروپاگانديستلارىنينگ اديل غونجونا قـُور قويان يالى بولدى. ايشگأرلريميزه خائن، دؤنيك ديئن يالى عايپلامالار يوكلندى.

ايندى بوگون شولارينگ همه سىنينگ يالان تهمت بولانديغينا ايقرار بولونيار. دوغروسينى آيتساق، “اويتگه ديپ قورماقليغينگ” بارشيندا، خصوصانام توركمنيستانينگ قاراشسيزليغى ايقرار اديلندن سونگرا، مطبوغاتدا چاپ اديلن ماغلوماتلار و ماقالالاردا ساويت دؤورىنينگ 70 ييلى ايچينده حالقيميز و يوردوميز باراسيندا اديلن جناياتلارينگ، بيزينگ اؤز گپله شيكلريميزده آيدانلاريميزدان- دا فلاكتچيليكلى بولانليغى عيان اديليأر. بيز هنيز قاتى بأردن قايدان اكنيميز. البته اولارینگ الينده باى ماتريال بار. بوگون دينگه بيرجناياتلار و ترور باراسيندا دأل، ايسئم حالقيميزينگ هر باباتدا كمسيديليپ گلننديگينه، اقتصاديتيميزينگ اؤز حالقيميزينگ عشرتى اوچين پئيدالانيلمانليغينا بيزينگ ييللار بأرى تاصصيقلاپ گلشيميز يالى بويون آلينيار، ايقرار بولونيار.

اونگـى بيلن شول رسپوبليكالارينگ اؤزباشداقليغينى، قاراشسيزليق ايغلان ادنديكلرينى و ايندى أهلى حالقارا قورامالارينا شول ساندا بيرلشن ملتلر قوراماسينا هم- ده يوروپادا حاوپسوزليق و حيذماتداشليق باراسيندا هلسينكى ايلالاشيقلارينا اعضا اديليپ آلينانديقلارينى قوتلاماق گرك.

راديونينگ حأضيركى اساسى وظيفه سى يوردوميزدا دمكراتيانينگ اورناديلماغينى و بازار اقتصاديتينه گچيشليگـى اونده مكليكدن و شو صاحادا كأبير يورتلارينگ غازانان تجريبه لرينى مثال و گؤرلده حؤكمينده گوركزيپ بارماقليقدان عباراتدير. البته هر بير يوردونگ شو ساندا توركمنيستانينگ- دا اؤز يرلى شرطلريندن اوغور آلماغى گركدير. يؤنه ولين، دمكراتيا شرطلرينده كؤپ پارتيالىليغا، اوپـپازيسيا، اوی- پيكير آزاتليغينا و شونى اركين بيان اتمكليگه يول بريلمليدير. اينفورماتسيا و مطبوغات آزاتليغى اوپجين اديلملى. قوى! يوردى قالقينديرماق و حالقينگ حال- ياغدايينى قاولانديرماق بويونچا دورلى سياسى، اقتصادى و سوتسيال پروگراممالى پارتيالار بأسلشسينلر، سونگرا آزاد سايلاولاردا حالق اؤزونه ميناسيپ گؤره نينى سايلاسين، گرك ياغداييندا كواليسيون حؤكومت دوزيلسين. دمكراتيانينگ آصليتى شئيله دير. يوردينگ پارلامنتىنينگ رولونى و حقوقينى گويچلنديرملىو “حاوا، له ببى، تاصصيقلاياريس، ماخوللاياريس دييپ” هر بير قانونا، قراره و تكليبه قول قالديريپ، ال چارپليپ دوريان واقتدان ايندى اوبا گؤچدى.

آزاتليق راديوسىنينگ وظيفه سى اؤنگكيسى يالى حوت يوردونگ ايچينده و حالقارا دورموشيندا بولوپ گچيأن واقعالار باراسيندا حاقيقى و اوبيكتيو ماغلوماتلار بريپ بارماقدان عبارات”. دییپ تأچمیرات آقا سؤزینی جمع لدی.

 

توركیستان رداكسيانينگ ايلكينجى رداكتورى دكتر آمان برديميراد آزاتليق راديوسىنينگ تاريخچه سى باراسيندا شئيله گوررونگ بریپدى:

” 1951- نجى ييلينگ آياقلاريندا روس حالقلارينى آزاد اتمك بويونچا آمـريكادا قورلان كميته تينگ وكيللرى گونباتار گرمانيا گليپ، SSSR- دن چيقان روس و غير روس سياسى امگراتسياسىنينگ وكيللرى بيلن دوشوشيپ، گپله شيكلر آليپ باردى. شول گپله شيكلره گونباتار يورتلارداقى بأش سياسى روس پارتيا و قورامالاريندان، شئيله- ده SSSR- ينگ روس دأل حالقلارىنينگ امگيراتساداقى 6 ملی قوراما، كميته تلريندن و پارتيالاريندان وكيللر، شول ساندان “توركیستان ملى آزاتليق كميته تينگ وكيللرى- ده قاتناشديلار. شولارينگ آراسيندا 1917- نجى ييلينگ فورال روس رولوتسياسيندان سونگ قورالان “واقتلايين حؤكومتينگ باشليغى الكساندر كرنسكى A.Kerenski، 17- نجى ييللاردا قافقازيادا قورلان گورجی، ارمنى، آذربگجان و دميرقازيق قافقازيا ملى حؤكومتلرىنينگ اوزالقى مينيسترلرى و گورجی منشويكلرى، ارمنى داشناكلارى يالى پارتيالارينگ وكيللرى- ده باردى. شول ملى سياسى قورامالارينگ وكيللريندن عبارات ويسبادن، مونهن، اشتانبرگ شهرلرينده گچريلن كانفرنسيالاريندا، SSSR حالقلارينى بلشويستيك ديكتاتوراسيندان آزاد اتمك اوغروندا گؤرش آليپ بارماق اوچين بير سياسى كورديناسيون مركزينى قورماق بويونچا قرار آليندى و اونگا گلجكده آچيلجاق راديو استانسياسينا يولباشچيليق اتمك وظيفه سى تافشيريلدى. مونينگ اوچين يوريته بير راديو كميته تى دؤره ديلدى، شولارينگ آراسيندا منده بارديم. شول 11 مـلى پارتيا و قورامالارينگ 1951- نجى ييلينگ نويابريندا ويسبادن كنفرنسياسيندا قابول ادن جارناماسيندا، اساسان شو 3 ماده بويونچا اؤز-آرا ايلالاشيغا گلننديگـى گؤركزيليأردى.

1- نجى دن بيز كامونيستيك ديكتاتورانى بارليشيقسيز رد اتمك و اونينگ يوق اديلمگـى حالقلارينگ آزاتليغينا چيقماغينا يول آچار ديئن فكرده اؤز-آرا بيرلشديك.

2- نجيدن بيز اؤز حالقلاريميزينگ سؤزسيز- شرطسيز اؤز ایقبالينى كسگيتلمأگه بولماق حقوقينا، اولارينگ اؤز ارك-ارادالارينى اركين بيان اتمك يولى بيلن، اؤز ایقبالينى اؤزى كسگيتلمك حقوقينا اقرار بولماقليقدا بيريكديك.

3- نجيدن بيز حالقلاريميزينگ أهلى گويچ- قايراتلارينى كامونيستيك قولچيليغا قارشى، آزاتليق و پاراحاتچيليق اوغرونداقى گؤرشه گؤنوكديرمكليك ايشينده بيريكديك- دييپ جارنامادا گؤركزيليأردى.

آمـريكانينگ كنگرسى بو جارنامانينگ قابول اديلمگـى اوچين بير قوتلاغ حاط يوللادى.

اورشدان سونگرا شول ايركى ييللاردا، گونباتار گرمانيادا، اورتا آسيا حالقلارىنينگ هربيرسىنينگ اؤز آيرى-آيرى رداكسيالارى قورماق اوچين شول دييلرده گپله شيك آليپ باريپ بيلجك يترليكليگـى گويجوميز، كادرلاريميز يوقدى. اولارى دوغانليق توركيه، قونگشى ايران آوغانيستان كيمين، توركیستان اميگرانتلارينگ يرلشن يورتلاريندان گؤزلأپ تاپماق و تاييارلاماق اوچين بولسا كوپ واقت گركدى. شونليقدان بيز تاس 20 ييلا قولاى واقتلاپ، 70- نجى ييللارينگ اورتالارينا چنلى توركیستان رداكسياسيندا بارى- يوغى 6-5 آدام بولوپ گونده ياريم ساغاتليق پروگرامما بريپ بارديق. شوندان سونگرا تأزه ياش كادرلارينگ گليپ چيقماغى بيلن، توركیستان رداكسياسى بولونيپ، اؤزباشداق توركمن، اؤزبك، قازاق، غيرغيز و تأجيك رداكسيالار دؤره ديلدى و دورا- بارا پروگراممالارينگ واغتى بير ساغاته يئتدى” دییپ آمان آقا ماغلومات بردی.

آزاتليق راديوسى1995- نجى ييلينگ1- نجى اییون/ژوئن آييندا آلمانينگ مونهن شهريندن چك جمهوريتىنينگ پايتاغتى پراگه گؤچوريلدى.

آ.گلی

سوئد. 2018

 

برچسب ها

نمایش بیشتر

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا
بستن